ช่วงเข้าพรรษาของทุกๆ ปี จะมีการเชิญชวนคนไทยให้ละลดเลิกแอลกอฮอล์ แต่สำหรับบางชุมชนแล้ว ได้ตระหนักถึงผลลัพธ์อันไม่พึงประสงค์ของการดื่มแอลกอฮอล์ จึงทำการรณรงค์ภายในชุมชนเอง ดังเช่นที่หมู่บ้านท่องเที่ยวเชิงชุมชนและวัฒนธรรมอย่างบ้านโป่งเทวี หมู่ 2 ต.บ้านโป่ง อ.เวียงป่าเป้า จ.เชียงราย ที่ช่วยกันงดเหล้าในงานบุญงานศพภายในหมู่บ้าน และกำลังจะเลิกดื่มในช่วงเข้าพรรษานี้
ก่อนหน้านั้น เกือบทุกครั้งที่มีงานในหมู่บ้าน ไม่ว่าจะเป็นงานบุญ งานประเพณี หรืองานศพ สิ่งที่ตามมาคือเสียงเอะอะจากการทะเลาะวิวาท พูดคุยกันไม่รู้เรื่อง บางครั้งถึงขั้นลงไม้ลงมือ เพราะความมึนเมาจากการดื่มแอลกอฮอล์ และหนักกว่านั้น คือเกิดอุบัติเหตุจากพฤติกรรมเมาแล้วขับอย่างคึกคะนองทั้งภายในชุมชน และขับออกไปนอกพื้นที่ ผลที่ตามมามีทั้งบาดเจ็บเล็กน้อย พิการ รวมไปถึงเสียชีวิต ซึ่งนับเป็นวังวนที่เกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่า และสร้างความสูญเสียอย่างนับไม่ถ้วน
ถนอม วงค์รักษาศิลป์ ผู้ใหญ่บ้านโป่งเทวี เล่าว่า เมื่อก่อนในหมู่บ้านจะมีเหล้าเข้ามาเกี่ยวข้องตลอด งานบุญ งานบวช มีฟ้อนรำแห่แหนเข้าไปในวัด ก็จะดื่มไปด้วย แม้กระทั่งการไปทำไร่ไถนา ก็มีเลี้ยงผีด้วยเหล้าไหไก่คู่ แล้วลงเอยด้วยการดื่มเหล้าในช่วงหยุดพัก อ้างคลายอาการปวดตึงกล้ามเนื้อ หรือเพิ่มพลังหลังจากเหนื่อยล้ากับการงานมาทั้งวัน ทำให้มองเห็นว่าเป็นปัญหาใหญ่ที่ต้องเร่งแก้ไข ก่อนที่สถานการณ์จะบานปลายไปมากกว่าเดิม เนื่องจากพบว่าเด็กบางคนต้องออกจากโรงเรียน หลังจากผู้ปกครองดื่มจนมึนเมาแล้วประสบอุบัติเหตุ ไม่สามารถทำงานหาเลี้ยงครอบครัวต่อไปได้
ประกอบกับทางอำเภอ และหน่วยงานราชการ เน้นย้ำให้ทุกชุมชนในพื้นที่เมาไม่ขับ จึงปรึกษาแกนนำในหมู่บ้าน และด้วยความที่หมู่ 2 กับหมู่ 5 เดิมเคยเป็นหมู่บ้านเดียวกัน ปัจจุบันแม้จะแยกหมู่บ้านออกไป แต่ยังคงความเป็นเครือญาติ ใช้วัด โรงเรียน สุสาน รวมถึงการทำกิจกรรมต่างๆ ร่วมกัน เมื่อมีปัญหาก็จะร่วมมือร่วมใจหาทางออก ดังนั้นเมื่อหมู่ 2 เริ่มขับเคลื่อนทำโครงการลดละเลิกเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในงานบุญงานประเพณี โดยได้รับการสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ทางหมู่ 5 ก็ร่วมทำกิจกรรมแบบปริยาย
“ในการทำประชาคม แกนนำ ที่มีทั้งคณะกรรมการหมู่บ้าน พระสงฆ์ คณะกรรมการวัด ครู คณะกรรมการโรงเรียน อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน รวมทั้งชาวบ้าน เห็นควรที่จะนำโครงการนี้เข้ามาทำในชุมชน เพราะเป็นหมู่บ้านต้นแบบในหลายๆ ด้าน อาทิ หมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียง หมู่บ้านปิดทองหลังพระ หมู่บ้านกองทุนแม่ของแผ่นดิน หมู่บ้านท่องเที่ยวเชิงวิถีชีวิตและศิลปวัฒนธรรม มีโฮมสเตย์ และแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ ถ้าคนในชุมชนยังดื่มเหล้าเมายา คนภายนอกที่เข้ามาเยี่ยมเยือน หรือมาท่องเที่ยวเห็น ก็ย่อมถือเป็นภาพที่ไม่เหมาะสม และไม่มั่นใจว่าจะช่วยดูแลนักท่องเที่ยวได้อย่างไร หากคนในชุมชนเลิกเหล้าได้ ภายในหมู่บ้านก็จะไม่มียาเสพติดชนิดอื่น ไม่ว่าค้า ขาย เสพ หรือผลิต” ผู้ใหญ่บ้านโป่งเทวี อธิบาย
นับเป็นการตัดสินใจที่ถูกต้องของแกนนำชุมชน เนื่องจากภายหลังดำเนินโครงการ คนที่เคยทะเลาะเบาะแว้งกับพ่อแม่ เพราะไม่มีเงินไปซื้อเหล้า หรือการทะเลาะระหว่างคนในครอบครัว เมื่อพ่อบ้านดื่มเหล้าก็หมดไป สังเกตได้ว่าครอบครัวที่สมาชิกลดละเลิกเหล้ามีความสุข มีเสียงหัวเราะ พูดคุยเย้าแหย่กันแทนเสียงทะเลาะวิวาท การช่วยเหลืองานส่วนรวมก็มีมากขึ้น เช่น งานศพ เดิมคนที่ดื่มเหล้าก็จะตั้งหน้าตั้งตาดื่มเป็นหลัก ไม่ค่อยช่วยเหลืองานการใดๆ พอตกลงกันว่าไม่เลี้ยงเหล้า เหมือนได้แรงคนทำงานเพิ่ม เจ้าภาพก็ประหยัดรายจ่ายได้มาก แต่ละงานไม่ต่ำกว่าหลักหมื่น ซึ่งในช่วง 4 เดือนแรกของปี 2561 ทั้ง 2 หมู่บ้าน มีการจัดงานศพรวมถึง 17 ครั้ง ก็ช่วยลดค่าใช้จ่ายลงได้มาก
ทั้งนี้ แกนนำและคนในชุมชน ยังไม่วางใจ คอยช่วยกันสอดส่องคนที่ลดละเลิกเหล้าในชุมชน ถ้าหันกลับไปดื่มอย่างหนักอีกก็จะมีการลงโทษโดยมีกติกาของหมู่บ้านรองรับ อาทิ การไม่รับเข้าเป็นสมาชิกของโครงการต่างๆ ในหมู่บ้าน หรือแม้กระทั่งสมาชิกฌาปนกิจสงเคราะห์ ซึ่งแม้ตอนนี้จะยังเลิกไม่ได้ 100% แต่ความพยายามในการลด ละ จะนำไปสู่การเลิก และมีเป้าหมายสูงสุดคือเป็นหมู่บ้านปลอดเหล้านั่นเอง
ด้าน พรพรรณ ทาวงค์ ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้านโป่งเทวี และผู้รับผิดชอบโครงการ เล่าว่า วิถีชีวิตของชาวบ้าน ที่เห็นว่าการดื่มแอลกอฮอล์ คือเรื่องธรรมดาที่เกิดขึ้นได้ในชีวิตประจำวัน และยิ่งเป็นวันสำคัญ หรือมีงานบุญ งานประเพณี ก็ต้องเลี้ยงฉลอง ทำให้การดำเนินโครงการลดละเลิกเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในงานบุญงานประเพณีไม่ใช่เรื่องง่ายนัก คนที่ดื่มจะบอกกับตัวเองและบุคคลอื่นว่าไม่ติดเหล้า แค่ดื่มเพื่อการสังสรรค์ หรือดื่มเพื่อผ่อนคลายเท่านั้น หากการดื่มติดกันถี่ๆ หรือปริมาณมากเกินไป ย่อมมีโทษต่อร่ายกาย และบางครั้งก็ควบคุมอารมณ์ จิตใจไม่ได้ เกิดความคึกคะนองเกินเหตุ
ช่วงแรก ชาวบ้านยังไม่เข้าใจว่าทำไมต้องทำโครงการนี้ แต่พอชี้แจงให้เห็นว่าการลดเหล้า คือการลดภาระค่าใช้จ่ายของเจ้าภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่งงานศพ ที่เจ้าภาพไม่ได้เตรียมตัวล่วงหน้า และยังช่วยลดภาวะเสี่ยงที่มีต่อสุขภาพ ลดผลกระทบที่เกิดกับครอบครัวของผู้ดื่มสุรา ส่วนงานบุญ งานประเพณี บางครั้งก็มีดนตรี รำวง การเลี้ยงเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ย่อมมีอยู่บ้าง หากกติกาของหมู่บ้านไม่ให้เลี้ยงภายในวัด และพยายามขอความร่วมมือไม่ให้เลี้ยงในปริมาณมากเกินไป ชาวบ้านก็เข้าใจ เหลือบางคนที่ไม่ตระหนัก ยังคงดื่มเป็นปกติ
กระทั่งมีกรณีตัวอย่างให้เห็น คืออดีตกำนัน ที่เป็นคนในหมู่บ้านโป่งเทวี หมู่ 2 และถือเป็นบุคคลกว้างขวาง มีเพื่อนฝูงมาก เมื่อออกงานสังคม หรือมีเพื่อนแวะเวียนมาหาก็จะดื่มสังสรรค์กันเป็นประจำ จ่ายเงินเลี้ยงเหล้าเพื่อนครั้งละร่วมพันบาท วันหนึ่งจากที่เป็นคนแข็งแรงก็ล้มด้วยโรคเส้นเลือดในสมองตีบ กลายเป็นอัมพฤกษ์ ต้องทำกายภาพบำบัด จึงค่อยฟื้นฟูร่างกายได้ แต่ไม่แข็งแรงเหมือนเดิม เหตุการณ์นี้ทำให้ชาวบ้านเริ่มตื่นตระหนก และรู้ว่าสุรา หรือเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ คือภัยเงียบต่อสุขภาพ ในการตรวจสุขภาพทั่วไปอาจไม่พบปัญหา มักจะมีอาการปุบปับ
“จริงๆ แล้ว เฉพาะหมู่ 2 มีประชากร 942 คน เมื่อรวมกับหมู่ 5 จะมีทั้งหมดราว 2,000 คนเศษ เมื่อสำรวจก็พบว่ามีคนที่ติดเหล้าไม่ถึง 10 คน นอกเหนือจากนั้นคือคนที่ดื่มเพื่อสังคม หรือดื่มแบบนานๆ ครั้ง ในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมให้คนลด ละ เลิกเหล้า จึงไม่ใช่แค่กระตุ้นจิตสำนึกให้ตระหนักถึงพิษภัยของแอลกอฮอล์ และผลกระทบที่จะตามมา แต่ต้องสร้างงาน สร้างอาชีพให้พวกเขาด้วย พยายามศึกษาแต่ละคน ที่มีบริบท วิถีชีวิตต่างกัน ทำไมเขาต้องดื่มเหล้า สาเหตุมาจากอะไร แล้วค่อยๆ ดึงเขาเข้ามาเรียนรู้ ร่วมงานกับคนในชุมชนให้มากขึ้น” ผู้รับผิดชอบโครงการย้ำ
การลดแอลกอฮอล์ เท่ากับการลดทุกอย่าง ไม่ว่าจะลดการทะเลาะวิวาท ลดความเสี่ยงด้านสุขภาพ ลดอุบัติเหตุ ดังนั้นชุมชนจึงถือโอกาสจัดกิจกรรมแสดงคำปฏิญาณตนเลิกเหล้าเข้าพรรษา ต่อหน้าพระบรมฉายาลักษณ์ของรัชกาลที่ 9 และรัชกาลที่ 10 ซึ่งนอกจากจะเป็นการทำความดีในช่วงเทศกาลเข้าพรรษาแล้ว ยังได้ถวายเป็นพระราชกุศลแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 และรัชกาลที่ 10 โดยตั้งกลุ่มเป้าหมายไว้ 180 คน พร้อมทั้งคาดหวังว่าในจำนวนนี้จะสามารถเลิกเหล้าอย่างเด็ดขาดได้ถึง 100 คน เพราะพฤติกรรมของนักดื่มส่วนใหญ่ไม่ได้ติดเหล้า แค่ติดสังคม
ขณะเดียวกันแกนนำชุมชนยังได้เตรียมขับเคลื่อนโครงการใหม่ “ลด ละ เลิก เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในงานบุญและกิจกรรมทางการเกษตร” เพื่อต่อยอดให้ครอบคลุมกลุ่มเกษตรกร ที่ชาวบ้านกว่า 90% ยึดถือเป็นอาชีพหลักจะได้กลายเป็นหมู่บ้านปลอดเหล้าอย่างแท้จริง.
